Veelgestelde vragen

Migraine is een veelvoorkomende hersenziekte die gekenmerkt wordt door een aanvalsgewijs optredende stoornis van bepaalde delen van de hersenen. Secundair treden er ook veranderingen op in de bloedvaten in de hersenvliezen rondom de hersenen.

Migraine gaat meestal gepaard met aanvallen van heftige, bonzende hoofdpijn en begeleidende verschijnselen zoals misselijkheid, braken en/of overgevoeligheid voor licht, geluid en geuren. Migraine is dus meer dan hoofdpijn alleen. Dergelijke aanvallen worden migraine zonder aura genoemd.

Bij een op de drie migrainepatiënten kunnen aanvallen voorafgegaan worden door neurologische auraverschijnselen die meestal 5 tot 60 minuten duren. Meestal gaat het om verschijnselen in het gezichtsveld, zoals schitteringen, flikkeringen of uitval van een deel van het gezichtsveld met gedeeltelijke blindheid. Soms zijn er daarbij ook andere neurologische verschijnselen, zoals tintelingen, doofheid of krachtsverlies aan één kant van het lichaam of in één ledemaat, of moeite met het vinden van woorden. Dergelijke aanvallen worden migraine met aura genoemd.

Vaak staat de hoofdpijn bij een migraine met aura-aanval veel minder op de voorgrond of treedt hij in het geheel niet op. Mensen kunnen tijdens hun leven wisselen van type aanval (met of zonder aura).

De hoofdpijnfase van een aanval kan enkele uren tot 3 drie dagen duren; bij de helft van de patiënten tussen de 1 en 3 dagen. Bij kinderen duren aanvallen vaak korter, meestal slechts enkele uren, en staan klachten van het maagdarmstelsel zoals buikpijn en diarree, vaak op de voorgrond.
De aanvalsfrequentie wisselt sterk tussen patiënten van slechts één keer per jaar bij de ene patiënt tot meerdere keren per week bij de andere. De helft van de migrainepatiënten heeft twee of meer aanvallen per maand. De aanvalsfrequentie kan ook sterk gedurende het leven variëren, bij vrouwen vaak gekoppeld aan periodes met belangrijke hormonale schommelingen zoals pubertijd, zwangerschap en overgang.

Migraine kan op elke leeftijd voorkomen, van heel jong tot heel oud. Het is na spanningshoofdpijn de meest voorkomende oorzaak van hoofdpijn. De combinatie van beide vormen van hoofdpijn komt ook vaak voor.

Clusterhoofdpijn is een relatief zeldzame, aanvalsgewijze hoofdpijnaandoening. De aanvallen bestaan uit strikt eenzijdige, zeer hevige, borende of stekende pijn, rondom of achter een oog. Tijdens een aanval zijn er vaak ‘autonome’ verschijnselen aan de kant van de pijn zoals een tranend oog, een rood oog, een verstopte neus of loopneus, een verkleinde pupil of hangend ooglid (syndroom van Horner). Vaak is er ook een hevige bewegingsdrang. De aanvallen duren tussen de 15 tot 180 minuten en komen opvallend vaak ‘s nachts voor. Vaak komen de aanvallen in ‘clusters’ van weken tot maanden waarbij er 1-8 aanvallen per dag kunnen zijn. Tussen deze clusterperiodes door is er vaak een periode van aanvalsvrijheid van maanden tot jaren.

Er bestaan duidelijke vastgestelde criteria op basis waarvan migraine vrijwel altijd goed te onderscheiden is van twee andere belangrijke vormen van hoofdpijn: spanningshoofdpijn en clusterhoofdpijn.

Bij spanningshoofdpijn hebben patiënten meestal last van een drukkende hoofdpijn, vaak als een strakke band om het hoofd. Er zijn, in tegenstelling tot bij migraine, weinig tot geen begeleidende verschijnselen. Al suggereert de naam anders, spanningshoofdpijn heeft niets te maken met het hebben van spanningen of stress. De naam is een ongelukkig overblijfsel toen men dacht dat deze vorm van hoofdpijn veroorzaakt werd door spanningen of stress. Inmiddels is aangetoond dat dit niet het geval is. Wel kan spanningshoofdpijn omgekeerd leiden tot stress, bijvoorbeeld omdat patiënten zich belemmert voelen in hun dagelijkse bezigheden door de hoofdpijn.

Vaak wordt ten onrechte de term spierspanningshoofdpijn gebruikt. Spanningshoofdpijn kan namelijk samengaan met gespannen spieren in de nek of schouders, maar dit is een bijkomend verschijnsel en niet de oorzaak van de hoofdpijn. Wat wel de oorzaak van spanningshoofdpijn is, is helaas onbekend. Fysiotherapie leidt bij spanningshoofdpijn hooguit tot een beter verdragen van de klachten, maar niet tot het weghalen van de oorzaak.

Clusterhoofdpijn is een zeldzame maar ernstige vorm van hoofdpijn met aanvallen van extreem heftige, strikt éénzijdige pijn, meestal rondom, achter, naast of boven één oog, die elk tussen de 15 min en 3 uur kunnen duren. Naast de pijn zijn er begeleidende verschijnselen in het gelaat, zoals onder meer een rood, tranend oog en een verstopte neus of loopneus. Tijdens een aanval moeten patiënten vaak, in tegenstelling tot bij migraine, heftig bewegen. Aanvallen treden meestal in clusterperiodes op van enkele weken tot maanden, gedurende welke patiënten meerdere aanvallen per dag kunnen hebben. Vaak treden de aanvallen ook ’s nachts op waardoor ook ernstig slaapgebrek kan optreden. Deze clusterperiodes worden afgewisseld met aanvalsvrije periodes van enkele maanden tot jaren.

Bij één op de vijf patiënten met clusterhoofdpijn zijn er geen aanvalsvrije periodes en blijven de aanvallen (vrijwel) elke dag terugkomen. Deze chronische clusterhoofdpijn wordt helaas zelden herkend. Clusterhoofdpijn, mits herkend, is veelal goed te behandelen met specifieke medicijnen.

Migraine komt drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Schommelingen in geslachtshormonen lijken in dit verschil tussen vrouwen en mannen een belangrijke rol te spelen, maar over de exacte rol van deze hormonen is nog niet veel bekend. Wat we weten is dat hormoonschommelingen de drempel voor het optreden van een migraine aanval kunnen beïnvloeden. Zo hebben vrouwen rondom de menstruatie en tijdens de overgang opvallend veel last van migraine. Zwangerschap, het geven van borstvoeding en de postmenopauze beschermen in veel gevallen tegen migraine. Aanvallen die rondom de menstruatie optreden zijn vaak heviger en langduriger dan aanvallen buiten deze periode. Ook reageren menstruatie-gerelateerde aanvallen vaak minder goed op een aanvalsbehandeling. Het is op dit moment niet mogelijk om in te grijpen op de vrouwelijke hormoonhuishouding als behandeling voor migraine.

De WHAT-study onderzoekt de rol van (vrouwelijke) geslachtshormonen bij migraine verder.

Migraine is in principe vooralsnog niet te genezen. Sommige patiënten hebben hun hele leven lang last van migraineaanvallen, andere slechts gedurende een bepaalde periode. Bij vrouwen verdwijnt de migraine vaak tijdelijk tijdens de zwangerschap en permanent na de overgang.

De levensverwachting van patiënten met migraine komt overeen met die van de gemiddelde Nederlander.

Migraine kan al op zeer jeugdige leeftijd voorkomen. Bij kinderen kunnen de migraineaanvallen na enkele jaren ook weer spontaan verdwijnen. Migraine-aanvallen bij kinderen duren vaak korter, vaak niet langer dan enkele uren, en de klachtenpresentatie is vaak anders. Kinderen hebben bij een migraineaanval vaak last van misselijkheid, buikpijn en diarree, waarbij de karakteristieke hoofdpijn veel minder op de voorgrond staat.

Zoals gezegd bestaan er veel mythes over migraine, ook over wat patiënten zelf kunnen doen om aanvallen te voorkomen of te onderdrukken. Met name de rol van stress, de nek(spieren), en het eten van bepaald voedsel wordt sterk overschat. Er is eigenlijk geen enkel bewijs is dat stress of het eten van bepaald voedsel migraineaanvallen kan uitlokken of dat het vermijden hiervan tot minder aanvallen zou leiden. Desondanks blijft het geloof hierin onuitroeibaar, zowel bij patiënten als helaas ook bij sommige artsen die vaak als eerste vragen of er geen stress in het gezin of op het werk is. Ook mensen die geen migraine hebben, denken vaak dat als iemand last heeft van migraine dat dan wel zal komen door te veel stress.

Vrouwelijke hormonen spelen wel een belangrijke rol bij migraine; veel vrouwen met migraine hebben met name aanvallen rondom hun menstruatie waardoor er meerdere dagen achtereen een recurrence kan optreden.

Hoewel het dus duidelijk is dat hormonen een rol spelen, is er tot nu toe geen eenduidig bewijs dat ingrijpen op die hormonen effect heeft. Zo wordt soms geprobeerd een anticonceptiepil te starten, deze tijdens de stopweek door te slikken, juist te stoppen of te switchen, wordt een hormoonspiraal gebruikt of de prikpil, oestrogeenpleisters geadviseerd enzovoort. Sommige vrouwen vragen zelfs om verwijdering van de eierstokken, maar dit heeft geen gunstig effect op de migraine en wel allerlei andere nadelen.

Regelmatig leven en slapen zijn de moeite van het proberen waard. Bij kinderen kan het soms helpen om bij een dreigende aanval zo snel mogelijk proberen te gaan slapen. Hiermee wordt de aanval niet afgewend, maar wel als minder ernstig ervaren. Aangezien obesitas in verband wordt gebracht met een verhoogde kans op migraine (waarschijnlijk doordat vetcellen oestrogenen produceren), lijkt het verstandig om af te vallen of nog beter om te voorkomen dik te worden. Maar voor beide adviezen is geen wetenschappelijk bewijs.

Ontspanningsoefeningen, orthomanuele of fysiotherapie van de nek en acupunctuur worden weleens aangeraden, maar ook voor de werkzaamheid hiervan ontbreekt elke ratio of bewijs. Deze behandelingen kunnen soms wel bijdragen aan een beter verdragen van de klachten.

Het bijhouden van een hoofdpijndagboek wordt vaak aanbevolen, maar het nut hiervan is niet onomstreden. Ons inziens zijn ze in sommige specifieke omstandigheden nuttig, bijvoorbeeld voor artsen om bij patiënten de diagnose beter te kunnen stellen. En voor patiënten en hun behandelend arts om bij te houden of het starten van bijvoorbeeld preventieve medicatie helpt. Soms draagt zo’n dagboek alleen maar bij tot een dagelijkse confrontatie met aanvallen en wordt het bijhouden ervan als belastend ervaren.

Voor hulp bij het vinden of behouden van werk kan contact worden opgenomen met het Adviespunt werk van de Vereniging van Hoofdpijnpatiënten.

Contact met lotgenoten, mensen die weten wat migraine inhoudt, kan een steun zijn. De patiëntenvereniging kan hierbij helpen, evenals met voorlichting.

Overmatig gebruik van cafeïne of van middelen om een hoofdpijn- of migraineaanval te verlichten kan het effect van preventieve medicatie nadelig beïnvloeden. Het is dan beter eerst af te kicken voordat je met preventieve middelen begint. Zie ook ‘Kan migraine verergeren door te frequent gebruik van pijnstillers?’

Veel voorgeschreven preventieve middelen. Propranolol (Propranolol) en metoprolol (Metoprolol, Selokeen) zijn twee bètablokkers die bij migraine vaak als eerste geprobeerd worden ter preventie. Huisartsen hebben namelijk veel ervaring met deze middelen omdat ze ook gebruikt worden tegen hoge bloeddruk en ritmestoornissen van het hart.

De meest voorkomende bijwerkingen zijn verminderd uithoudingsvermogen, een trage hartslag, slechter slapen en het uitlokken van een astma-aanval bij patiënten met astma of van depressieve klachten bij patiënten met aanleg hiervoor. Andere bètablokkers werken niet bij migraine.

Valproïnezuur (Depakine, Natriumvalproaat, Orfiril, Propymal) en topiramaat (Topamax, Topiramaat) zijn van origine middelen tegen epilepsie, maar hebben ook een aangetoonde werkzaamheid bij migraine. De meest voorkomende bijwerkingen zijn voor valproïnezuur gewichtstoename, haaruitval, trillende vingers en soms bemoeilijkt denken. Al heeft topiramaat voor veel mensen het voordeel dat ze afvallen of in ieder geval niet dikker worden bij gebruik van dit middel, dat weegt soms niet op tegen de andere bijwerkingen, met name de verstoring van het denken. Veel patiënten klagen ook over tintelingen in de vingers, dat laatste is vaak tijdelijk.

Candesartan (Atacand) is een middel tegen hoge bloeddruk en wordt steeds populairder als preventief migrainemiddel vanwege de goede werking, gekoppeld aan relatief weinig bijwerkingen.

Andere minder vaak voorgeschreven middelen tegen migraine zijn methysergide (Deseril)(momenteel niet meer verkrijgbaar), flunarizine (Sibelium) en pizotifen (Sandomigran). De laatste twee middelen geven een verhoogd risico op depressieve klachten. Methysergide mag niet te lang aaneengesloten gebruikt worden (niet langer dan 6 maanden achtereen) vanwege mogelijke bijwerkingen bij hart- en bloedvaten.